Wateroverlast en droogte in Vlaanderen

Ze lijken tegenstrijdig maar toch heeft Vlaanderen te kampen met zowel wateroverlast als droogte. We dienen allemaal ons steentje bij te dragen om deze problematiek het hoofd te bieden. Als burger begint dit thuis door bewust(er) om te gaan met water.

Klimaatverandering en toenemende urbanisatie. De gevolgen ervan merken we nu al. Denk maar de droge zomers van de afgelopen jaren en denk maar aan de frequente wateroverlast als gevolg van het overlopen van de riolering. Dat Vlaanderen uiterst kwetsbaar is voor dergelijke hydrologische extremen is ondertussen heel duidelijk geworden. Dat heeft in eerste instantie te maken met onze hoge bevolkingsdichtheid. Daardoor hebben wij een uiterst lage waterbeschikbaarheid per persoon en is onze kwetsbaarheid voor droogte zeer groot. Anderzijds zorgt die ook voor een dichte bebouwing en veel verharding. Dat laatste zorgt dan weer voor een hoge kwetsbaarheid voor extreme regenval: regenwater kan onvoldoende in de bodem insijpelen en loopt te veel en te snel af naar rioleringen en waterlopen. Dat verhoogt de kans op wateroverlast, terwijl grondwaterreserves onvoldoende aangevuld geraken.

Maar het is niet alleen een probleem van waterkwantiteit, met soms te veel op korte tijd en soms te weinig, maar ook van waterkwaliteit. Sinds 1990 zijn er grote inspanningen geleverd en is de zuiveringsgraad van ons afvalwater gestegen van 26% naar 86%, maar de laatste loodjes wegen zwaar. Op dit ogenblik loopt het afvalwater van 1 op de 8 Vlaamse burgers nog ongezuiverd in de waterlopen, terwijl de ecologische toestand van deze waterlopen bij de slechtste van Europa hoort.

Water is het blauw kapitaal van Vlaanderen

Goed waterbeheer lijkt een evidentie: er stroomt altijd proper water uit de kraan en woningen blijven gespaard van wateroverlast. Maar de klimaatverandering, met haar langere droogtes en fellere buien, stelt ons voor ongeziene uitdagingen en grote kosten. VLARIO pleit ervoor om volop te investeren in dit blauwe kapitaal.

Goed waterbeheer is geen luxeproduct. Het betekent zoveel als droge kelders en proper water uit je kraan. En hoewel de meeste burgers daar niet bij stilstaan, is dat in Vlaanderen verre van evident. De belangrijkste uitdagingen zijn de verspreide bebouwing, een strakke Europese deadline voor het bereiken van een goede waterkwaliteit (2027) en uiteraard de klimaatverandering, die zorgt voor zowel meer droogteperiodes als fellere onweersbuien.

De oplossingen voor die uitdagingen zijn bekend en haalbaar. Zo moeten we in de eerste plaats de verharding aanpakken. Want terwijl onze waterreserves slinken, gaat een groot deel van het regenwater verloren doordat het via verharde oppervlaktes rechtstreeks in onze riolen terechtkomt.

De afvoer van al dat regenwater drijft tegelijk de onderhoudskost van rioleringen op. De oplossing: meer infiltratie in de bodem én meer (her)gebruik. Dat is een gedeelde verantwoordelijkheid. De rioolbeheerder moet aan de slag, maar ook iedere burger kan bijdragen. Om dat te stimuleren,  pleit VLARIO voor een infiltratiebonus. Wie z’n regenwater opvangt en ter plaatse houdt, wordt beloond. Dat motiveert om slimmer om te gaan met water.

Vlaanderen is één van de meest kwetsbare regio’s in de wereld

Berekeningen geven aan dat het aantal rioleringsoverstromingen de komende decennia zal toenemen, mogelijk met een factor vijf tot tien tegen 2100 als er geen maatregelen worden genomen om ons aan te passen aan het veranderende klimaat. Het aantal overstroombare woningen zou stijgen tot ongeveer één miljoen, en in steden als Antwerpen, Leuven, Dendermonde, Diest en Tienen zou het zelfs gaan om één woning op de vijf. Daarnaast dalen de grondwaterreserves en vermindert de waterkwaliteit als gevolg van de langere droge periodes; droge zomers zoals die van 1976 en 2018 zouden tegen 2100 eens om de 4 à 5 jaar kunnen voorkomen in Vlaanderen. En het aantal hittegolfdagen kan zelfs vertienvoudigen. Met z’n hoge bevolkingsdichtheid en verhardingsgraad is Vlaanderen de meest kwetsbare regio in Noordwest-Europa en zelfs één van de meest kwetsbare in de wereld.

Van klimaatuitdaging naar opportuniteit

De sleutel tot de oplossing ligt in ons aanpassingsvermogen. Voor die klimaatadaptatieplanning heeft de Vlaamse Overheid een centrale verantwoordelijkheid, via investeringen in duurzame infrastructuur en slimme technologieën, door doordacht ruimtebeleid, sensibilisering en gedragssturing. Maar ook lokale overheden en actoren spelen een sleutelrol. Steden en gemeentes die in een klimaatadaptatieplan ruimte geven aan water en groen, hebben de beste kaarten voor de toekomst. Ze beperken daardoor niet enkel het gevaar op wateroverlast, maar garanderen ook voldoende waterreserves, verbeteren de waterkwaliteit, en houden de hittestress onder controle.

Elke stad en gemeente zou in het meerjarenplan een klimaat(adaptatie)budget moeten inschrijven, zodat plannen uitgevoerd kunnen worden. Riolering is geen sexy thema waar gemeentelijke mandatarissen mee kunnen scoren. Maar wanneer men het integreert in het klimaat- en waterrobuust maken van de stedelijke omgeving, wordt het een ander verhaal: met propere waterlopen, minder overstromingen, minder hittestress, betere luchtkwaliteit, meer biodiversiteit, aangename blauwgroene recreatiezones en een hogere levenskwaliteit.

Infiltratiebonus

In (te) veel gevallen vloeit regenwater samen met het afvalwater naar de riolering. Dat kost (veel) geld: rioleringen moeten daarom groter gebouwd worden en er moeten bufferbekkens en pompinstallaties worden voorzien. Alles bijeen wordt meer dan de helft van de kosten van de riolering (50 à 60%) zo veroorzaakt door de afvoer van regenwater. Deze kost wordt nu betaald via de gemeentelijke saneringsbijdrage op de waterfactuur. Overtollig regenwater zou eigenlijk best ter plaatse worden vastgehouden en in de bodem geïnfiltreerd. Zo voorkomen we wateroverlast én vullen we de grondwatervoorraad aan. Burgers en bedrijven die daarvoor inspanningen doen, zouden daar ook een financieel voordeel voor moeten kunnen krijgen. Met de infiltratiebonus kan dit! Op de waterfactuur kunnen de kosten voor afvoer van regenwater afgesplitst worden van de kosten voor afvalwater, en zo kunnen degenen die inspanningen doen, ook beloond worden.

De Vlaming is het gewoon om zijn afval goed te sorteren: glas, papier, PMD, nu zelfs plastic wordt netjes apart gehouden en opgehaald. Het merendeel van ons huishoudelijk afval is echter vloeibaar en dat ‘sorteren’ we nog veel te weinig.  VLARIO pleit er daarom voor om de waterfactuur meer sturend te maken, om zo mee te zorgen voor meer infiltratie. Dat gebeurt al in Duitsland, waar  gewerkt wordt met een gesplitste factuur: één  deel wordt belast op basis van de kosten in functie van het aantal bewoners en het drinkwaterverbruik (lozen van “vuil water”), voor het andere deel wordt rekening gehouden met de aanwezige verharding (lozen van “proper water”). Iedereen die verharde oppervlakte aansluit op het riool, betaalt daar dus voor – iedereen die kans ziet om dat niet of minder te doen – kan kosten besparen.  Dat kan dus ook in Vlaanderen.

Vlaanderen is trouwens niet alleen zeer kwetsbaar voor droogte en hitte, maar ook voor wateroverlast. Berekeningen geven aan dat het aantal rioleringsoverstromingen de komende decennia zal toenemen, mogelijk met een factor 5 tot 10 tegen 2100, als er geen maatregelen worden genomen om ons aan te passen aan het veranderende klimaat. Het aantal overstroombare woningen zou stijgen tot ongeveer 1 miljoen, en in steden als Antwerpen, Leuven, Dendermonde, Diest en Tienen zou het zelfs gaan om 1 woning op 5.

We zullen ons aan die nieuwe realiteit moeten aanpassen. Hoe we dat best kunnen doen, is intussen bekend: ontharden, regenwater bufferen en het vervolgens laten infiltreren in de ondergrond, meer water hergebruiken en een blauwgroene dooradering van het landschap langs waterlopen. De concrete uitwerking ervan is werk voor de gemeenten, via het  gemeentelijk hemelwaterplan, dat niet enkel bestaat uit een plan om overstromingsrisico’s te beperken, maar waarin meteen ook droogterisico’s en hittestress aangepakt worden.

NOTA invoering infiltratiebonus 22-06-2020

Op naar een blauwgroen Vlaanderen

We dienen niet enkel te rekenen op het Vlaams beleid maar kunnen ook als burger zelf initiatief nemen en ons steentje bijdragen. Laat je inspireren om Vlaanderen groen en blauw in te richten. Ga op een slimmere manier om met water en pak zo mee de problematiek aan van wateroverlast en droogte.

Vul de grondwatertafel aan door regenwater zoveel mogelijk natuurlijk te laten afvloeien of infiltreren op uw eigen perceel, verhard enkel het noodzakelijk en breng meer biodiversiteit naar uw tuin/wijk.

Bereken uw groenblauwpeil. Dankzij het groenblauwpeil kunnen we samen nagaan met welke maatregelen we de blauwe (gelinkt aan regenwaterbeheer) en groene aspecten (biodiversiteit, koolstofopslag, luchtkwaliteit, verkoeling) kunnen verbeteren. Zowel particulieren, architecten, lokale besturen als bedrijven kunnen het groenblauwpeil gebruiken.

Maatregelen en inspirerende voorbeelden
Bereken uw groenblauw peil

Propere waterlopen tegen 2027

Hoe kan ik regenwater en afvalwater afkoppelen?