Voor welke uitdagingen staan we?

Water is onmisbaar, niet alleen voor de leefbaarheid op deze planeet, maar ook voor uw gemeente. Lokale besturen hebben wat dat betreft heel wat cruciale taken te vervullen. Zo moet u zorgen voor een goede riool- en weginfrastructuur, voor een veilig en goed beheer van grachten en waterlopen, voor de afstemming van water en ruimtelijke ordening, voor een kwalitatieve, veilige en klimaat en robuuste leefomgeving.

Uw actieve participatie is nodig om schade door wateroverlast te beperken, een goede waterkwaliteit te garanderen en een duurzaam rioleringsbeleid te voeren!

Dit kan op verschillende domeinen:

  • Gezondheid
  • Geen schade
  • Klimaatadaptatie
  • Financiën

Zie hieronder ook info in een notendop.

Info in een notendop

Riolerings- en zuiveringsgraad in mijn gemeente

Hoeveel van de voorziene riolering is al gerealiseerd in jouw gemeente? En van hoeveel inwoners wordt het afvalwater afgevoerd en gezuiverd?

Die vragen worden beantwoord door respectievelijk de rioleringsgraad en de zuiveringsgraad voor jouw gemeente.

Rioleringsgraad = De verhouding van het aantal gerioleerde inwoners t.o.v. het totaal aantal inwoners van een gemeente.
Zuiveringsgraad = De verhouding van het totaal aantal op een RWZI aangesloten inwoners t.o.v. het totaal aantal inwoners van de gemeente.


Riolerings- en zuiveringsgraden per gemeente 2021

Zie ook meer info over de methode en de kaart op de website van VMM.

Waarom water vasthouden?

Met de aanhoudende droogte wordt de grondwatertafel onvoldoende aangevuld. Vlaanderen kent veel bebouwing en verhardingen. Het regenwater hiervan wordt vaak rechtstreeks afgevoerd naar de (gemengde) riolering. Dit zorgt stroomafwaarts vaak voor wateroverlast en verdroging omdat het water niet meer de bodem in geraakt. Bovendien is het onnodig dat regenwater gezuiverd dient te worden via de waterzuiveringsinstallaties.

We dienen het water dus zo lang mogelijk ter plaatse te houden om:

  • Wateroverlast te voorkomen
  • Droogte te voorkomen
  • Aanvulling van de grondwatertafel
  • Beter rendement van de waterzuiveringsinstallaties

Want eens het water terecht komt in een waterloop, wordt het afgevoerd (en mondt uiteindelijk uit in de zee) en niet geïnfiltreerd.

Hoe?

  • Waterneutraal bouwen = water op eigen terrein houden (GSV Hemelwater legt een regenwaterput, infiltratie- of buffervoorziening op bij nieuwbouw/herbouw en uitbreidingen groter dan 40m²)
  • Regenwater en afvalwater afkoppelen (afkoppelingsprojecten)
  • Ontharden (en meer plaats maken voor groen)

Kan regenwater overal infiltreren?

Om na te gaan of het hemelwater op afdoende manier in de ondergrond kan dringen, is het van belang om de infiltratiecapaciteit van het projectgebied in te schatten. In geval van onzekerheid is het uitvoeren van infiltratiemetingen aangewezen.

Regenwater infiltreert het beste in zandgrond. In leem- en kleigronden zal de infiltratie van het regenwater er wat langer over doen. Onderzoek van VMM heeft aangetoond dat infiltratie zelfs mogelijk is in kleigrond. Er dient de voorkeur gegeven te worden aan infiltratie. Als de infiltratiecapaciteit zeer klein is dient eerder ingezet te worden of buffering met vertraagde afvoer of het vermijden van afvoer.

Volgens de GSV hemelwater is infiltratie de standaard. Een afwijking kan aangevraagd worden aan de vergunningverlener mits een gemotiveerde afwijking.

Hoe kan ik mijn gemeente blauwgroen inrichten?

Ook bij de inrichting van de publieke ruimte dien je rekening te houden met zware regenbuien die meer en meer voorkomen, zonder het regenwater af te voeren.Er zijn heel wat alternatieven die meerdere functies combineren: water bufferen, beleving en recreatie voor de burger, meer biodiversiteit, …

De verschillende maatregelen en voorbeeldprojecten van klimaatrobuuste projecten vindt u op de website van blauwgroen Vlaanderen.

Wat is een klimaatrobuust ontwerp?

Bij een klimaatrobuust ontwerp wordt er geen regenwater meer afgevoerd. Het regenwater blijft binnen het project via een doordacht ontwerp van het regenwaterstelsel. Ook de groeninrichting, biodiversiteit en beperken van hittestress maken mee onderdeel uit van het ontwerp.

Indien u een nieuw project heeft kan u dit opleggen als voorwaarde. Er zijn verschillende voorbeeldprojecten van bv. nieuwe verkavelingen waarbij al het regenwater binnen deze verkaveling blijft, en niet meer aangesloten wordt op de bestaande riolering, ook al ligt hier aangrenzend een waterloop of regenwaterafvoer.

Hoe wateroverlast aanpakken?

Het is aangeraden om een hemelwater- en droogteplan op te maken voor uw gemeente. Een hemelwater- en droogteplan brengt de huidige situatie in kaart. Een hemelwater- en droogteplan is veel meer dan zomaar een plan. Het zet een proces op gang om te komen tot een integrale watervisie en vormt een basis voor een veerkrachtige stad of gemeente.

Een hemelwater- en droogteplan kan opgemaakt worden door de gemeente zelf maar er zijn ook heel wat rioolbeheerders, studiebureaus en Aquafin die hier ervaring mee hebben. De methodologie voor de opmaak van een hemelwater- en droogteplan werd vastgelegd door de coördinatiecommissie integraal waterbeleid (CIW).

Als het stelsel in kaart gebracht is kan efficiënter gezocht worden naar een oplossing om wateroverlast aan te pakken. Bv. aanleg van bufferbekkens, infiltratiezones, afkoppelingsprojecten,…

 

Zie ook de overstromingsgebieden in uw gemeente op het Geopunt (Kaarten en plaatsen – Natuur en milieu – Water).
Zie ook de campagne van VMM ‘Hoog water zonder kater‘ voor meerlaagse waterveiligheid.

Waarom open grachten?

Vroeger dienden grachten voornamelijk voor de afvoer van regenwater en afvalwater. Wanneer er rioleringsbuizen aangelegd werden, werden ook de grachten vaak toegelegd. Vandaag de dag zien we opnieuw meer grachten verschijnen of bewaard blijven, ditmaal voor de infiltratie en buffering van het regenwater afkomstig van de bewoners en de wegenis.

Het regenwater dient zoveel mogelijk ter plaatse te blijven en te infiltreren om de grondwatertafel aan te vullen. Een gracht is hiervoor een goede maatregel. Als hier schotten tussen geplaatst worden, wordt het water nog langer ter plaatse gehouden waardoor het de kans heeft om ter plaatse te infiltreren alvorens verder afgevoerd te worden.

Er zijn ook nog andere maatregelen zoals infiltratiekommen, wadi’s,…

Duurzame initiatieven voor bronbemaling

De belangrijkste taak voor de gemeente is op het moment van het afleveren van de vergunning. Waar mogelijk dient retourbemaling te worden opgelegd, of aangeduid in welke waterloop geloosd kan worden.

Gemeenten die een goed hemelwaterplan hebben opgemaakt, kunnen daarop verder bouwen. Uiteraard is toezicht en handhaving noodzakelijk, alsook een goede communicatie naar de bouwheren en aannemers.

Meer info

Voorbeelden

Er zijn verschillende initiatieven, zowel vanuit gemeenten, bouwbedrijven en buurtbewoners om het grondwater beter te benutten, en vooral in tijden van droogte.

GENT

De stad Gent startte een proefproject voor hergebruik van water van tijdelijke bronbemalingen bij bouwwerven. De focus ligt er op hergebruik door buurtbewoners. Gent hanteert daarbij randvoorwaarden: over de duur en het doel van de bemaling; over hoe om te gaan met mogelijk verontreinigde bodems; over technische vereisten van het buffervat voor hergebruik; over de toegankelijkheid; over het hergebruik (niet geschikt voor menselijke consumptie en alleen gebruik op eigen risico); over de periode voor hergebruik. Het hergebruik van het bemalingswater moet kosteloos worden aangeboden aan buurtbewoners. De stad Gent legt ook voorwaarden op om toezicht mogelijk te maken.

KAMPENHOUT

Bij nieuwe bemalingen zal een buffervat van 10.000 liter moeten worden geplaatst. Particulieren en landbouwers kunnen hier dan water gaan ‘aftappen’. Let wel: dit is ongecontroleerd water en niet geschikt voor menselijke consumptie. Landbouwers moeten dit water ook aangeven in hun heffingsformulier.

Tijdens droogteperiodes moeten bemalingen sondegestuurd zijn. Dit betekent dat de pompen worden afgezet als het peil laag genoeg staat en pas weer worden aangezet wanneer het water te hoog komt te staan. Op deze manier wordt niet constant gepompt en zal uiteindelijk minder water verloren gaan.

De meterstanden van de debietmeters zullen wekelijks moeten worden doorgegeven via een online formulier. Zo kunnen we de vergunningsvoorwaarden beter controleren en heeft de bemaler zelf ook beter zicht op de stand van zaken.

TESSENDERLO

Via aannemers wordt de vraag ook door buurtbewoners zelf gesteld, die zien dat dit water verloren gaat, om het water ter beschikking te stellen voor het sproeien van de tuinen/auto’s te wassen. In Tessenderlo ging aannemer SuperBeton in op deze vraag van de buurtbewoners en stelde een buffervat van 20.000 liter op waartoe de buurtbewoners toegang hadden.

LEUVEN

Ook in Leuven werd samengewerkt met een bouwbedrijf. Het bouwbedrijf Besix realiseert op het Martelarenplein aan het spoorwegstation een grote ondergrondse fietsenparking. Daar wordt voortaan al het opgepompte water gerecupereerd. De Leuvense groendienst komt hier meermaals per dag langs om telkens een tank van 4.000 liter te vullen waarmee voornamelijk de zeshonderd jonge bomen die in het voorjaar geplant werden bewatert, want die hebben nu veel water nodig.

Binnen enkele weken gaat Leuven nog een stapje verder en zal het opgepompte water zelfs gebruikt kunnen worden door de inwoners, via grote vaten met een kraantje.

Het belang van ontharden

Vlaanderen is een dichtbevolkte regio. Bij de inrichting van de schaarse open ruimte die ons nog rest, moeten we het klassieke denkpatroon omgooien. Verharding is enkel nog te verantwoorden op plaatsen waar het niet anders kan. Er is nog genoeg potentieel.

Het (gedeeltelijk) ‘ontharden’ van pleinen, parkings, parkeerstroken, verharde restruimten, straten, middenbermen, schoolspeelplaatsen, bedrijventerreinen en particuliere opritten levert rechtstreekse, positieve effecten op. Waar verharding toch nodig blijft, kunnen in vele gevallen waterdoorlatende bestratingsmaterialen worden gebruikt.

Lokale besturen, bedrijven, organisaties, scholen, jeugdbewegingen en burgers kunnen met lokale acties en maatregelen een verschil maken.

Met ‘Operatie Perforatie’ richten Infopunt Publieke Ruimte en Aquafin zich tot openbare besturen en iedereen die mee een stempel kan drukken op de inrichting van openbare en semi-openbare ruimten.

Wat houdt de keuring van de privéwaterafvoer in?

Een keuring is verplicht in volgende gevallen:
  • Bij nieuwbouw of herbouw
  • Als je een nieuwe bijkomende aansluiting aanvraagt
  • Als je een IBA (individuele zuivering) plaatst
  • Nadat een inbreuk is vastgesteld
  • Bij de aanleg van gescheiden riolering op het openbaar domein
    (afkoppelingsproject), tenzij er een keuring is uitgevoerd voor nieuwbouw of
    herbouw die maximaal vijf jaar oud is
  • Nadat herstelmaatregelen genomen zijn naar aanleiding van een voorafgaande
    niet-conforme keuring van de privéwaterafvoer (herkeuring)
De afkeurcriteria liggen vast in het ministerieel besluit keuring. Er wordt enkel een rood (niet conform) attest afgeleverd wanneer:
  • Niet correct scheiden van regenwater en afvalwater.
  • Niet voldoen aan de aansluitplicht afvalwater en/of voorbehandeling volgens de zoneringsplannen.
  • Afwezigheid regenwaterput, infiltratievoorziening en/of buffervoorziening, indien verplicht volgens de
    omgevingsvergunning.
  • Afwezigheid septische put voor zwart water, indien verplicht door de gemeente/rioolbeheerder.
Voor de overige wet- en regelgeving inzake riolering wordt er dus een conform keuringsattest afgegeven. Om de gemeenten/rioolbeheerders te signaleren dat het rioleringsstelsel niet voldoet aan de overige wet- en regelgeving zoals opgelegd in de GSV Hemelwater of omgevingsvergunning voerde Vlario het oranje attest in, zijnde conform met aandachtspunten. Op deze manier is het duidelijk voor alle partijen dat het stelsel niet voldoet en kunnen gemeenten/rioolbeheerders dit verder opvolgen en handhaven. Deze kunnen gemakkelijk opgevolgd worden in het KPR-systeem van Vlario via de opvolginsmodule.
Zo wordt er een oranje attest gegeven in volgende gevallen:
  • volume hemelwaterput te klein volgens bouwvergunning of andere regelgeving
  • geen hergebruik voorzien van hemelwater
  • geen of te weinig aftappunten voorzien voor hergebruik
  • infiltratievoorziening stemt niet overeen met de vereiste dimensionering
  • volume septische put te klein
  • het ontbreken van een septische put indien vereist door rioolbeheerder maar niet opgenomen in BWVR/aanvullende voorwaarden (behalve in collectief te optimaliseren buitengebied, hier is VLAREM II van toepassing)
  • KWS-afscheider is niet geplaatst doch vereist
  • Vetafscheider is niet geplaatst doch vereist
Folder keuring burger (kan gepersonaliseerd worden)
Meer info keuring

Het belang van handhaving

Om de toestand van onze watersystemen te verbeteren, de goede werking van de waterzuiveringsinfrastructuur te garanderen en het overstromingsrisico te verminderen, investeren we veel in de aanleg van gescheiden riolering. Het is dan ook belangrijk dat we er op toe zien dat iedereen correct aansluit op die riolering. Alleen zo kunnen we die investeringen maximaal laten renderen. Handhaving is hierin een noodzakelijk sluitstuk.
De Vlario-keuring van de privéwaterafvoer gaat niet alleen de scheiding van regenwater en afvalwater na, maar ook of de GSV Hemelwater en vereisten volgens de omgevingsvergunning correct werden toegepast. Vlario voorziet voor gemeenten/rioolbeheerder een module opvolging en handhaving binnen het KPR-systeem (databank keuringen) waarin keuringsdossier makkelijk opgevolgd kunnen worden. Voor meer info kan u ons contacteren.

Hoe pak ik een afkoppelingsproject best aan in mijn gemeente?

Een volledige scheiding tussen het afvalwater en het hemelwater, afkomstig van dakvlakken en grondvlakken, is verplicht op het ogenblik dat een gescheiden riolering wordt aangelegd of heraangelegd.

Er zijn hiervoor verschillende werkwijzen. Er is geen ‘beste’ methode, maar er dienen heel wat keuzes gemaakte te worden om het project vlot te laten verlopen. Communicatie met de bewoners/handelaars is hierbij cruciaal. Ook de kwaliteit van de afkoppelingsadviezen spelen een grote rol om een conform keuringsattest te bekomen. Er dient zowel op publiek domein en privédomein meer ingezet te worden op infiltratie i.p.v. afvoer!

Om gemeenten/rioolbeheerders verder op weg te helpen met de uitvoering van een afkoppelingsproject stellen Vlario, VMM, Aquafin, VVSG en AquaFlanders verschillende documenten ter beschikking. 

Toolbox

Wanneer is de burger verplicht om regenwater en afvalwater te scheiden?

  • Vanaf 1999 (Indien GSV Hemelwater van toepassing)
  • Afkoppelingsproject in de straat
  • Opgelegd in omgevingsvergunning (milieuvergunning)

Burgerparticipatie

Voor sommige projecten is inspraak van de burgers/bewoners van belang. Hiervoor zijn verschillende trajecten mogelijk.

Voorbeeld: Stad Leuven – Hier dringt het door!

Groenblauwpeil

Dankzij het groenblauwpeil kunnen we samen nagaan met welke maatregelen we de blauwe (gelinkt aan regenwaterbeheer) en groene aspecten (biodiversiteit, koolstofopslag, luchtkwaliteit, verkoeling) kunnen verbeteren. Zowel particulieren, architecten, lokale besturen als bedrijven kunnen het groenblauwpeil gebruiken.

Scores gaan van A tot F. Ze geven aan in hoeverre je perceel al klimaatbestendig is. Omdat er steeds ruimte is voor verbetering krijg je een aantal suggesties die het best geschikt zijn voor jouw specifieke situatie. Met een aantal maatregelen maak je je perceel groener én blauwer. Of, anders gezegd, je kunt tegelijk zorgen voor meer biodiversiteit én een beter, duurzaam gebruik van regenwater.

www.groenblauwpeil.be 

Klimaatverandering in cijfers

Impact op lokale klimaat

  • Winters worden warmer tot 5,3 °C toename in gemiddelde dagtemperatuur
  • Zomers worden warmer tot 8 °C toename in gemiddelde dagtemperatuur
  • Winters worden natter, tot 38% meer regen
  • Aantal dagen met zware neerslag (meer dan 20 mm per dag) neemt toe tot 76%; sterkste stijging in het oosten van Vlaanderen en in en rond grote stedelijke agglomeraties door het microklimaat
  • Zomers worden droger, aantal neerslagdagen per jaar daalt van 193 tot 129

Impact op overstromingen

  • overstroombare gebieden stijgen met 130.000 ha (77%)
  • overstromingsrisico langs de kust stijgt met een factor 10 voor een storm waarvoor men de kust wenst te beschermen, d.i. een 1000-jarige storm (een storm die elk jaar een kans heeft van 1 op 1000 om voor te komen)
  • stijging aantal rivieroverstromingen met factor 5 tot 15; sterkste toenames in hellende gebieden West- en Oost-Vlaanderen
  • als het overstroomt langs waterlopen, stijging maximale overstromingsdieptes met 30-tal cm in Zand- en Leemstreek & 50-tal cm in hellend gebied van West- en Oost-Vlaanderen; soms tot 100 – 120 cm
  • stijging aandeel overstroombare gebouwen van 25% tot 41% van totaal aantal gebouwen, d.i. ongeveer 1 miljoen Vlaamse hoofdgebouwen; stijging met 130% bij overstromingen die zich eens om de 10 jaar voordoen; toename is sterker in stedelijke gebieden
  • % gevaarlijke overstoombare gebouwen (diepte > 70 cm, hoge economische en gezondheidseffecten): stijging van 2.6% tot 7% (van 31 000 tot 92 000 gebouwen)
  • steden als Antwerpen, Leuven, Dendermonde, Diest en Tienen: hoogste impacts op bouwpatrimonium (15 ‐ 20% met impact)
  • aantal kwetsbare instellingen neemt toe van 6000 tot 8000 (voor instellingen nu op 20m van overstroombaar gebied gelegen)
  • gevaarlijk overstoombare kwetsbare instellingen (diepte > 70 cm, economische en gezondheidseffecten): stijging van 7% tot 16%
  • steden Antwerpen, Leuven en Aalst: rond 40% van alle kwetsbare instellingen worden gevaarlijk overstroombaar

Impact op droogte

  • totaal neerslagtekort hydrologisch zomerseizoen: stijging van 237 mm tot 485 mm voor een droogte die zich eens om de 20 jaar voordoet
  • neerslag die verdampt gedurende hydrologisch zomerseizoen: stijging van 67% tot 77%
  • voorkomingsfrequentie neerslagtekort: stijging met factor 10 voor een droogte die zich eens om de 20 jaar voordoet
  • duur neerslagtekort: stijging met een factor 4 voor het aaneensluitend aantal dagen met een extreem neerslagtekort
  • de extreem droge zomers van 1976 & 2018 (= meest droge zomers van laatste 50 jaar) zullen zich frequenter voordoen, tot eens om de 4 à 5 jaar
  • de concrete gevolgen naar waterbeschikbaarheid (drinkwater, landbouw, industrie, sheepvaart) dienen nog onderzocht

Impact op hittestress

  • stijging van het aantal hittegolfdagen met factor 8 à 10 (op dit ogenblik zijn er gemiddeld 4 hittegolfdagen per jaar)
  • stijging is sterker in steden; in het stadscentrum van Antwerpen en Brussel is tijdens hittegolfdagen de temperatuur 8 tot 9 graden hoger dan op het platteland
  • de concrete gevolgen op volksgezondheid, verminderde arbeidsproductiviteit, verhoogde energienoden (airco) werden nog niet onderzocht

Lees hier het volledig artikel van professor Patrick Willems.

Laat u inspireren door goede voorbeelden van klimaatrobuuste ontwerpen via de catalogus op Blauwgroen Vlaanderen.

Catalogus blauwgroen Vlaanderen

Propere waterlopen tegen 2027!

Wat kan VLARIO voor u betekenen?