Burgemeester, wat kan u doen als de extreme droogtes blijven komen?

De 30^e VLARIO dag was de drukst bijgewoonde editie ooit: op 28 maart verzamelden 1088 deelnemers en 50 standhouders in Antwerp Expo voor een boeiend programma, een innovatieve rioleringsbeurs en hét netwerkmoment voor de sector. Het thema dit jaar was: Burgemeester, waar stroomt uw saneringsbijdrage naartoe?

Samenvatting

Vlaams minister van Omgeving, Zuhal Demir, opende de dag en feliciteerde VLARIO met de 30^e verjaardag en de grote opkomst. De minister reflecteerde over de pas afgelopen VN conferentie over water, en schetste de uitdagingen voor Vlaanderen: dichtbevolkt, beperkte waterbronnen en daardoor dan ook een hoge waterstress. Neem daarbij de klimaatverandering, het verlies aan natte natuur, en de aanleg van veel verharding.

De minister uitte haar bijzondere appreciatie voor de inspanningen van professor Willems en de collega’s die in het rapport Weerbaar Waterland oplossingen voorstelden. De Vlaamse Regering heeft met de Blue Deal daar sterk op ingezet door het versterken van de sponsfunctie en door de inzet op circulair watergebruik. Dat werk wordt nu versterkt via het Vlaams Adaptatieplan. Op Europees niveau wordt nu ook nagedacht over een soortgelijke Blue Deal.

Vervolgens schoof de minister drie uitdagingen naar voor:

de hervorming van de waterloopbeheerders, om te komen tot meer éénheid van aansturing;
de hervorming van de drinkwatersector; de minister wil evolueren naar één drinkwatermaatschappij voor heel Vlaanderen;
de noodzaak om de investeringen in de riolering te versnellen; de minister riep de rioolbeheerders op tot actie en kondigde aan dat zijzelf i.s.m. minister Peeters zou werken aan een betere afstemming met het Departement Openbare werken.

Tenslotte riep ze de sector op om creatief te zijn en nog beter samen te werken aan groenblauwe oplossingen.

Professor Patrick Willems, de voorzitter van VLARIO, maakte duidelijk dat méér droogte en méér overstromingen het “nieuwe normaal” zijn in Vlaanderen. Sponslandschappen herstellen in urbaan én ruraal gebied is dan ook essentieel, omdat de “bakjesaanpak” waarbij we inzetten op end-of-pipe maatregelen, simpelweg onvoldoende effectief is. Hij herinnerde aan de voorstellen in Weerbaar Waterland om ook in het buitengebied vooruitgang te boeken, door het opstellen van doelen en het werken met gebiedscoalities.

Via een inzichtelijke rekensom toonde hij aan dat, om de effecten van klimaatverandering op te vangen, én gezinnen, én openbare besturen, én landbouwers én bedrijven aanzienlijke inspanningen zullen moeten doen. De professor hield een sterk pleidooi om in de hemelwater- en droogteplannen sterker in te zetten op afkoppeling en lokale infiltratie (is er wel een regenwaterleiding nodig?); om koppelkansen te zoeken met het erosiebeleid en om af te stemmen met (groene) landschapsvisies voor het bebouwd gebied. Hij sloot af met de boodschap dat een cultuuromslag nodig is waarbij we evolueren van het individueel ‘recht op regenwaterafvoer’ naar een collectieve ‘plicht van maximaal vasthouden’.

Veerle Depuydt (VLAKWA), presenteerde de stand van zaken in het project Waterbewust Bouwen. Dit project wil de weerbaarheid van de bebouwde omgeving versterken tegen droogte en waterschaarste door de toepassing van individuele en collectieve innovatieve technologieën. Concreet worden bestaande voorbeelden gebruikt om er sneller uit te leren, kennis te verspreiden, knelpunten te detecteren, en meer gerichte innovatie te bekomen.

Vincent Wolfs (Voorzitter VLARIO werkgroep Concept en berekening) op zijn beurt stelde het Groenblauw peil 2.0 voor. Dit is een online gebruiksvriendelijke tool voor burgers, experten en overheden die willen inzetten op een klimaatbestendig perceel. In 2021 werd de eerste versie gelanceerd voor percelen en projecten. De tool zorgt voor een “label” dat aangeeft hoe duurzaam het perceel is op vlak van (regen)water en groen en geeft ook advies voor bijkomende maatregelen op maat van het perceel. Nieuw in de versie 2.0 is onder andere de uitbreiding naar het publieke domein, de opname van meer maatregelen en tenslotte een aantal functies voor professioneel gebruik. De tool is afgestemd op de nieuwe Gewestelijke Stedenbouwkundige verordening en kan ook gebruikt worden om de verplichtingen uit het Lokaal Energie en Klimaatpact (LEKP) op te volgen.

Geert Wellens (CIW werkgroep decentrale zuivering) gaf daarna een korte stand van zaken van het werk rond decentrale zuivering. Er is een beslissingsondersteunende toolbox klaar in de vorm van een Excel-toepassing. Deze tool bevat gegevens over de zuiveringsresultaten en kosten voor een 20-tal technieken. De ambitie is om die uit te breiden met bijkomende criteria en hem om te zetten in een webapplicatie. Daarnaast zijn er beleidsaanbevelingen in voorbereiding over financiering, opvolging van zuiveringsresultaten en vergunningsaspecten. Alle info via ToolboxCenDecen@vmm.be.

Daarna mochten de vier genomineerden voor de VLARIO-innovatieprijs 2023 zich voorstellen en kon het aanwezige publiek stemmen. De winnaar werd het project is Aquafin samen met stad Turnhout met ‘Infiltratie T20 onder de wegenis’. U kan alle inzendingen nog bekijken op de website.

Na de pauze presenteerde Wim Van Gils (Voorzitter VLARIO werkgroep Beleid en financiering) de inzichten over de klimaatuitstoot van de sector. De belangrijkste bronnen zijn daarbij emissies uit septische putten, aanleg van infrastructuur, slibverwerking, elektriciteitsverbruik, RWZI’s, ongezuiverde lozingen en tenslotte transport en verwarming. De mogelijke maatregelen sluiten dikwijls nauw aan bij de maatregelen om ons aan te passen aan klimaatverandering: betere ruimtelijke ordening, meer hemelwater afkoppelen, … Voor VLARIO zijn er twee belangrijke werkpunten voor de toekomst: een bijsturing van het beleid inzake de (verplichte) aanleg van septische putten en het doorzetten van het werk om de bouw van infrastructuur klimaatneutraal te maken.

Het zwaartepunt van de voormiddag lag bij het debat, met als onderwerp: Wat kunnen we als sector zelf doen om projecten sneller te realiseren? Kathy Vandenmeerschaut, administrateur-generaal Agentschap Wegen en Verkeer; Jan Goossens, directeur van Aquafin; Kris Snijkers, algemeen directeur VVSG en Carl Verelst, voorzitter van de VLARIO werkgroep Projectmanagement schoven daarvoor aan bij presentator Lode Roels.

De huidige doorlooptijd voor projecten is gemiddeld 8 jaar, net zo lang als 5 jaar geleden. Er zijn wel inspanningen gedaan, maar die hebben nog onvoldoende succes. Uit het debat komen een aantal opties die nu al kunnen, maar wordt ook duidelijk dat het huidige regelgevend kader aangepast moet worden, wil men meer vooruitgang boeken. De belangrijkste werven volgens de deelnemers zijn:

Naar een geïntegreerde infrastructuurplanning: Alle actoren maken vanuit hun eigen verantwoordelijkheid (verkeersveiligheid, waterzuivering, openbare ruimte, …) plannen op, die echter samen komen in dezelfde fysieke locaties.

Naar een meer geïntegreerde financiering: Projecten hebben bijna altijd meerdere financieringsbronnen: RIO-subsidies, saneringsbijdragen, subsidies voor fietspaden, budgetten van de gemeente of AWV inzake wegbeheer, …

Betere afstemming bij concrete projecten: Projecten hebben doorgaans meerdere doelstellingen: verkeer(sveiligheid), water(zuivering), kwaliteit openbare ruimte, … Er dient meer ingezet te worden op duidelijke doelen en afspraken in het voortraject, om dan sneller te kunnen doorsteken van voorontwerp naar realisatie.

Omgevingsvergunning: De huidige procedures voor wegen- en rioleringsdossiers worden ervaren als onnodig complex en soms onduidelijk. Bovendien zit er te veel variatie in de behandeling van dossiers. Er is dus nood aan stroomlijning en overleg.

Onze panelleden zien volgende quick-wins die effect kunnen hebben op korte termijn:

Aquafin neemt de lead om samen met Departement Omgeving het vergunningsproces voor rioleringswerken te verbeteren. Het vrijstellingenbesluit, het normenboek bij de omgevingsvergunningsaanvraag, een uniforme behandeling over alle provincies en vergunningverleners garanderen, …
VVSG wil kennisdeling – methodieken verbeteren om kennis nog beter te delen en vooral de financiering van riolering wijzigen van projectfinancieringen naar budgetten met doelstellingen teneinde meer flexibiliteit te bekomen.
AWV stelt voor om provinciaal overleg met de rioolbeheerder te intensifiëren voor een betere afstemming op projectniveau en te komen tot systematische engagementsverklaringen en nieuwe wetgevende initiatieven die mee sturen zodat de impact op de timing niet negatief is (bv. bemalingen, omgaan met vervuilingen).
De werkgroep Projectmanagement staat bovenstaande punten bij. De omgevingsvergunningsaanvraag, de financieringslijnen afstemmen en het proactief sturen van de nieuwe wetgevingen zijn van belang zodat ze positief en werkbaar zijn voor onze werken.

Ignace Schops (Voorzitter Bond Beter Leefmilieu) sloot de voormiddag af met een gesmaakte reflectie over de relaties tussen water, biodiversiteit en klimaatverandering. Hij benadrukte de nood aan een snelle transitie om de huidige klimaat- en biodiversiteitscrises te stoppen, en wees tegelijk op het menselijk vermogen om zo’n “earthshot” te realiseren, zoals werd geïllustreerd tijdens de corona-crisis. De belangrijkste randvoorwaarde, om VLARIO-medeoprichter Jean-Pierre Matthijs te parafraseren, is dat je erin moet willen geloven.