Indien uw pand gelegen is in individueel te optimaliseren buitengebied, betekent dit dat u zelf instaat voor de zuivering van het afvalwater. Dit door middel van een IBA. Een IBA kan in eigen beheer of collectief beheer. Doe navraag bij uw rioolbeheerder of zij dit aanbieden.

U kan dit opzoeken op het zoneringsplan (onderaan adres ingeven, rood = individueel te optimaliseren buitengebied). Indien uw pand niet ingedeeld is in een zone, neem dan contact op met uw rioolbeheerder.

In centraal gebied/geoptimaliseerd buitengebied, waar reeds riolering aanwezig is die aangesloten is op een RWZI (Aquafin), is het verboden om een IBA te behouden/plaatsen. Uitzondering: indien lozingspunt groter is dan 250 meter of als je over perceel van derden moet. Doe hiervoor navraag bij de rioolbeheerder.

In collectief te optimaliseren buitengebied, waar er nog riolering aangelegd dient te worden en aangesloten op een RWZI, wordt een IBA toegestaan. Opgelet want bij aanleg van riolering is er aansluitplicht en dient de IBA kortgesloten te worden.

Als u in een individueel te optimaliseren buitengebied woont, waar u zelf dient in te staan voor de zuivering van uw afvalwater, dient u op termijn een IBA te plaatsen. Hiervoor werden prioriteiten vastgelegd in de GUPs (gebiedsdekkende uitvoeringsplannen). De gemeente/rioolbeheerder informeert u hierover.

De kaderrichtlijn Water bepaalt dat tegen uiterlijk 2027 alle oppervlaktewateren over een goede ecologische kwaliteit dienen te beschikken. Men gaat er vanuit dat de sanering van de huishoudelijke afvalwaters één van de vereisten is om deze goede ecologische kwaliteit te bereiken.

Prioritaire IBA’s kan u ook raadplegen via het zoneringsplan (GUP: prioritaire IBA’s aanvinken, zie legende).

In principe kan de gemeente of de rioolbeheerder een controle uitvoeren op de kwaliteit van het geloosde afvalwater. Particulieren die hun IBA zelf beheren, kunnen om de vijf jaar een attest aan de gemeente vragen om een vrijstelling te krijgen van de bovengemeentelijke en eventueel van de gemeentelijke saneringsbijdrage. Op dat moment kan de gemeente een controle uitvoeren van de installatie.

IBA’s die door de gemeente of een intercommunale worden beheerd, zullen door deze instanties ook regelmatig worden gecontroleerd, doch wettelijk blijft de verantwoordelijkheid voor wat het naleven van de lozingsnormen bij de burger.

De algemene voorwaarden voor de lozing van huishoudelijk afvalwater gelegen in het individueel te optimaliseren buitengebied zijn terug te vinden onder artikel 6.2.2.4.1. van VLAREM II. Om deze normen te halen is een IBA noodzakelijk. De belangrijkste normen voor Vlaanderen zijn:

• De zuurtegraad (pH) moet tussen 9 en 6,5 liggen;
• Het biologisch zuurstofverbruik (BZV): 25 mg/l;
• Zwevende stoffen: 60 mg/l.

Er geldt aansluitplicht. Een IBA dient kortgesloten te worden, tenzij het onder een van de uitzonderingen van Vlarem II valt (afstand tot riolering > 250m of over perceel van derden moeten om aan te sluiten).

Het effluent van de IBA is reeds gezuiverd en kan niet aangesloten worden op de riolering.
Het effluent van de IBA (of andere zuiveringstoestellen voor tweedecircuitwater) kan wel hergebruikt worden als grijswatercircuit, bv. voor spoeling van toilet.

IBA’s die geen reliëfwijziging veroorzaken zijn niet vergunningsplichtig.

Als er wel een reliëfwijziging wordt gemaakt (zoals men soms doet voor percolatierietvelden) is een bouwvergunning niet nodig als men aan de voorwaarden voldoet:

• het terrein ligt niet in ruimtelijk kwetsbaar, erosiegevoelig of overstromingsgevoelig gebied
• de aard of functie van het terrein wijzigt niet
• het volume van de reliëfwijziging is kleiner dan dertig kubieke meter per goed
• de hoogte of diepte van de reliëfwijziging is op elk punt kleiner dan een halve meter
• de reliëfwijziging strekt niet tot het geheel of gedeeltelijk dempen van grachten of waterlopen
• de reliëfwijziging mag de natuurlijke waterafloop tussen percelen niet belemmeren.

In de methodologie verstaat men onder een IBA een zuivering voor één woning. In een aantal gevallen kunnen een aantal woningen, die moeten worden uitgerust met een IBA, wel vlakbij elkaar liggen. Dit gebeurt in overleg met de rioolbeheerder.

In deze gevallen kan dan gekozen worden voor een gezamenlijke IBA voor een aantal woningen. Er is sprake van een IBA voor systemen die het afvalwater van minder dan 20 inwoners zuiveren. Rekening houdend met een gemiddelde van 2,5 inwoners/woning, komt dit neer op een 8-tal woningen.

Systemen vanaf een capaciteit van 20IE (inwonersequivalenten) worden gecatalogeerd onder een kleinschalige waterzuiveringsinstallatie (KWZI) en behoren tot de collectieve zuivering. Deze laatste worden niet als een afzonderlijke groep weergegeven op het zoneringsplan.

De technieken die het meest worden toegepast bij IBA’s kan men onderverdelen in compacte of mechanische systemen en extensieve systemen.

Bij de compacte systemen onderscheidt men:

• Ondergedompelde beluchte bacteriefilter of submerged aïrated filter (SAF) of vastbedbeluchtingssysteem
• Aerobe bacteriefilter of oxidatiebed

De extensieve systemen zijn meestal percolatiefilters.

Het zuiveringsproces kan in een of meerdere trappen verlopen, waarbij verschillende technieken gecombineerd kunnen worden.

Meer info over IBA’s vindt u ook in de waterwegwijzer bouwen en verbouwen (p.62 e.v.)

Het wordt aangeraden om een Benor/Vlaminor gekeurde IBA te plaatsen.

Afhankelijk van de terreinkenmerken en de wensen van de eigenaar/gebruiker wordt de inplantingsplaats bepaald. De inplanting van de IBA zal in voorkomend geval tevens bepalend zijn voor de inplanting van de septische put, de besturingskast, de pompput, het infiltratiesysteem,….

Het is belangrijk bij de keuze van de inplantingsplaats rekening te houden met volgende aspecten:

• De IBA, en in voorkomend geval de septische put, moeten te allen tijde bereikbaar zijn voor onderhoud en slibruiming en worden best zo dicht mogelijk bij de vervuilingsbron geplaatst.
• Omwille van de stabiliteit en de mogelijkheid om het onderhoud vlot te kunnen uitvoeren mogen IBA’s niet te diep ingegraven worden (afhankelijk van het materiaal maximum 0,50 tot 1 meter diepte). Niveauverschillen in het terrein kunnen soms aangewend worden om de installatie minder diep te plaatsen en eventueel een influentpomp uit te sparen.
• De inplanting van de IBA onder een oprit of bereidbare verharding impliceert een hogere verkeersklasse van de bekuiping en de nodige voorzieningen naar spreiding van de lasten, zoals het aanvullen met gestabiliseerd zand en het plaatsen van een betonnen verdeelplaat boven de installatie (vooral bij kunststofsystemen).
• De besturingskast, al of niet met luchtpompje, dient zo dicht mogelijk bij de IBA te worden geplaatst (maximum 5 m). Hou rekening met eventuele trillingen, geluidshinder, esthetische waarden, bereikbaarheid,…
• In geen geval mag de IBA geplaatst worden in een dieptepunt waar overstromingsgevaar is.
• Bij lozing van het effluent in een infiltratiesysteem zal men rekening moeten houden met de nodige ruimtebehoefte. De afstand tussen de IBA en het infiltratiesysteem heeft weinig invloed.

De verwachte levensduur van een BENOR-installatie kan 40 jaar bedragen op voorwaarde dat de installatie correct is geplaatst en dat alle onderdelen en componenten waarvan de verwachte levensduur minder dan 40 jaar bedraagt, vervangbaar zijn (eventueel via het mangat). Onderdelen die geen levensduur van 40 jaar hebben zijn onder meer:

• Vastbedbeluchtingssystemen en actief slibsystemen:- blower (reviseren na ± 6 jaar, vervangen na ± 12 jaar)
  – PLC of schakelklok
  – voeding voor laagspanning (indien aanwezig)
  – beluchtingsmembramen (vervangen na ± 10 jaar)
• Percolatierietveld:- zandsubstraat + riet (vervangen (eventueel gedeeltelijk) na ± 20 jaar)
  – pomp (vervangen na ± 16 jaar)
  – PLC of schakelklok
  – voeding voor laagspanning (indien aanwezig)
• Cocosbioded:- cocosvezels (vervangen na 15 jaar)
  – pomp (vervangen na ± 16 jaar)
  – PLC of schakelklok (indien aanwezig)
  – voeding voor laagspanning (indien aanwezig)

Omdat installaties met Benor attest onderworpen zijn geweest aan verschillende proeven met betrekking tot de waterdichtheid en de stabiliteit van de installatie enerzijds en de zuiveringsefficiëntie anderzijds. Het Benor attest is bijgevolg een garantie dat de installatie de Vlarem-normen heeft gehaald tijdens de testprocedure van 38 weken.

De testen hebben vooral betrekking op de zuiveringsefficiëntie bij een normale belastingstest (100% belasting) met wekelijks een badwatertest. Daarnaast zijn er verschillende periodieke testen zoals 24-uurs stroomstoring, lage belastingstest (50 % van de normale belasting), hoge belastingstest (150% van de normale belasting), vakantiestresstest (geen belasting).

Let wel: Het Benor-attest is geen garantie voor de goede werking van de IBA bij de burger. Vele andere factoren spelen hierin eveneens een rol, zoals de correcte plaatsing en vooral het goed onderhoud van de installatie en het correct gebruik.

Dit is voor de meeste installaties niet strikt noodzakelijk (wel voor percolatierietvelden en cocosbiobedden). Toch is het raadzaam om er een te plaatsen omwille van de uitbreiding van de slibstockage en om mogelijke toxische lozingen te verdunnen.

Daar zowel het zwart water (toiletten) als het grijs water (keuken, badkamer, klokputjes enz.) samen naar de septische put of de IBA afvoeren en bijgevolg alle afvalwaterstromen aan elkaar verbonden zijn, is het aangeraden op de afvoerleidingen van grijs water een sifonputje te plaatsen.

De totale afkoppeling van niet vervuild hemelwater, zoals van daken, opritten en terrassen, is van het grootste belang voor de goede werking van de installatie. Hemelwater zorgt immers niet alleen voor een te sterke verdunning van het afvalwater maar veroorzaakt slibuitspoeling bij zware regenval.

Het afkoppelen vergt soms een uitgebreid uitzoeken van de volledige huisriolering. In moeilijke situaties zal men met een tuinslang water laten lopen in de dakgoten, klokputjes en de aflopen die vanuit de keuken, badkamer, wc enz. vertrekken. Het verdient aanbeveling de bestaande toestand in kaart te brengen als aanvulling bij het opmaken van het as-built dossier.

Afkoppeling van hemelwater en afvalwater, en hergebruik van hemelwater is bovendien ook opgenomen in de milieuwetgeving: VLAREM (artikel 6.2.2.1.2.4). Er dient voorkeur gegeven te worden aan volgende afvoerwijzen (vermeld in afnemende graad van prioriteit):

• opvang voor hergebruik;
• infiltratie op eigen terrein;
• buffering met vertraagd lozen in een oppervlaktewater of een kunstmatige afvoerweg voor hemelwater;
• lozing in de regenwaterafvoerleiding (RWA) in de straat.

Er mag dus geen regenwater op de IBA zitten, tenzij voor de afkoppeling van bestaande gebouwen afkoppeling niet mogelijk is omdat er nieuwe leidingen onder of door het gebouw aangelegd dienen te worden.

De gebruiker koopt best biologisch afbreekbare huishoudelijke reinigingsmiddelen.

Kleine hoeveelheden onschadelijke huishoudelijke niet of slecht biologisch afbreekbare producten mogen wel in de installatie geloosd worden zoals detergenten voor de afwas, waspoeder voor de wasmachine en de vaatwasser, kleine hoeveelheden sanitaire reiniger, wasverzachter, ontkalker, waterverzachter, agressieve reinigingsproducten (bv. voor frituurpan),…

Volgende producten hebben een negatieve invloed op de zuiveringsprestaties en mogen niet geloosd worden in een IBA:
regenwater, bleekwater, agressieve ontstoppers, verf en spoelwater van verf, white spirit, thinner, motorolie, producten voor ontwikkeling van foto’s, niet afbreekbare hygiënische doekjes, desinfecterende middelen (bv. Dettol), tampons, maandverband, condooms, luiers, zuren, geneesmiddelen, bestrijdingsmiddelen (bv. pesticide), karton, plastiek, … alle niet afbreekbare stoffen, overvloedig veel haren van mens en dier, etensresten, plantaardige of dierlijke oliën of vetten van frituurpan, inhoud van chemische wc, giftige producten.

De problemen kunnen heel verschillend van aard zijn, waarvan hieronder enkele voorbeelden:

• productiefout
• plaatsingsfout
• schade aan systeem
• verkeerd gebruik of dimensionering
• lozingsprobleem

Het kan soms moeilijk te achterhalen zijn wat de precieze oorzaak van de storing is en het kan lang duren voordat het biologische zuiveringsproces weer in evenwicht is. Extreme kou en extreme warmte kunnen invloed hebben op de systemen, de afstelling kan dan wijziging behoeven.

Mogelijks voorkomende fouten kunnen verder zijn:

• Defecten aan blowers en pompen
• Kortsluitingen in stekkers, verdeeldozen, …
• Luchtleidingen stuk of los
• Alarmlampjes stuk
• Verstopping van waterverdeelsystemen en irrigatiesystemen
• Slechte evacuatie van het effluent
• Verstoppen beluchtingsmembranen
• Dichtgroeien van bacteriedragers
• Blokkeren van elektrische kleppen
• Breuk van aandrijfriemen

Als een IBA ondergedimensioneerd is zal het effluent niet de gewenste zuivering halen. Daarom is het belangrijk dat de IBA correct gedimensioneerd is.
De dimensionering gebeurt op basis van het aantal inwonersequivalenten, oftewel IE.

HIerbij enkele richtlijnen:

Het is aangeraden een IBA te plaatsen voor minimum 4 IE en per slaapkamer verder te rekenen.
Bijvoorbeeld: Tot 2 slaapkamers: 4IE, 3 slaapkamers: 5IE, 4 slaapkamers: 6IE.

Voor andere gebouwen kan de tabel die gehanteerd wordt voor voorbehandelingsinstallatie als richtlijn dienen om het aantal IE te bepalen.

De systemen voor de individuele behandeling van afvalwater bestaan in allerlei vormen en materialen, maar de werkingsprincipes zijn steeds dezelfde. Er vinden fysische processen plaats zoals bezinking en filtratie; er vinden chemische processen plaats zoals fosfaatbinding en er vinden biologische processen plaats. De IBA-systemen zijn zo geconstrueerd dat de verschillende processen optimaal kunnen verlopen. De biologische processen zijn dezelfde als deze die in de vrije natuur voorkomen. In deze processen gebruiken kleine levende organismen de stoffen uit het afvalwater voor hun eigen levensprocessen. Door omstandigheden te creëren waarin de organismen worden gestimuleerd, kan het zuiveringsrendement van de IBA worden opgevoerd tot boven de 90%.
De meeste mechanische systemen onderscheiden drie trappen in het zuiveringsproces:

• de voorbehandeling (of primaire zuivering) heeft als doel de grove bezinkbare bestanddelen uit het afvalwater te verwijderen om te voorkomen dat deze verderop in de installatie aanleiding geven tot procesproblemen.
• de biologische zuivering (of secundaire zuivering). In deze trap vindt de omzetting plaats van de organische vuilvracht en van de nutriënten uit het afvalwater naar voor het milieu minder schadelijke componenten. Het zuiveringsproces kan in een of meerdere trappen verlopen, waarbij verschillende technieken gecombineerd kunnen worden.
• de nabehandeling. In deze derde trap gaan de zwevende stoffen en de afgestorven bacteriën die zich in het gezuiverde afvalwater bevinden afgescheiden worden van het gezuiverde effluent, bijvoorbeeld met behulp van een nabezinktank. Het slib dat zich op de bodem afzet, wordt gestockeerd als spuislib of gerecirculeerd naar voorgaande trappen.

Percolatiesystemen werken met een dragermateriaal waarop bacteriën groeien en waarover het water door middel van een pomp éénmaal wordt verspreid.

De kostprijs van een IBA wordt bepaald door de aankoopkost, de plaatsingskost, de jaarlijkse exploitatiekost en de saneringskost op het einde van de levenscyclus.

• De aankoopkost bedraagt, afhankelijk van de gekozen technologie en de techniciteit van de installatie, 2.500 tot 5.000 euro (exclusief btw).
• De plaatsingskost varieert van 2.000 tot 3.500 euro (exclusief btw) en is afhankelijk van de ligging. Vooral de lengte van de aan te leggen leidingen en de lozingsmogelijkheden bepalen de prijs van de plaatsing.
• De jaarlijkse exploitatiekost is afhankelijk van het systeem en omvat het jaarlijks nazicht, de herstellingen en het energieverbruik. De gemiddelde jaarlijkse exploitatiekost berekend voor een levensduur van de installatie van 40 jaar kan als volgt geraamd worden:- Actief slibsystemen en vastbedbeluchtingssystemen:
  – zonder uitgebreide voorbezinker: 269,50 euro
  – met uitgebreide voorbezinker: 259,50 euro
  – percolatierietveld: 197 euro
  – cocosbiobed: 186 euro
• De saneringskost (uitgraven + verwerken) van mechanische systemen (betonnen of kunststof bekuipingen) en van septische putten bedraagt ± 150 euro. Voor een percolatierietveld van 6 IE kan na 20 jaar een additionele kostprijs bijkomen voor het verwijderen van het filtermateriaal. Deze kost is afhankelijk van de eventuele aanwezigheid van schadelijke stoffen en dient aangetoond te worden door middel van een staalanalyse. Bij kokosbiobedden van 6 IE dient na 15 jaar gebruik het kokosmateriaal vervangen te worden. Deze kostprijs zit vervat in de exploitatiekost.

De Vlarem-wetgeving voorziet dat de burger verantwoordelijk is voor de zuivering van zijn afvalwater indien de woning op het zoneringsplan gelegen is in het individueel te optimaliseren buitengebied.

Woningen die niet voorkomen op het zoneringsplan worden ook automatisch toegekend aan het individueel te optimaliseren buitengebied. Dit betekent dat in dat geval de financiering van de aankoop, de plaatsing en het onderhoud van de IBA ten laste is van de burger.

Verschillende gemeenten en intercommunale rioolbeheerders zijn er echter van overtuigd dat die verantwoordelijkheid niet bij de burger mag liggen en nemen zelf het initiatief om de IBA’s te plaatsen en te beheren. Informeer bij uw rioolbeheerder of zij een ‘collectieve IBA’ aanbieden.

De aanleg en de exploitatie door de overheid van IBA’s op particulier domein vergt echter goede afspraken.

De nieuwe gewestelijke subsidieregeling bepaalt dat enkel gemeentebesturen en intercommunale rioolbeheerders een subsidie kunnen krijgen indien zij zelf de aankoop en de exploitatie voor hun rekening nemen. Deze is vastgelegd op 1.750 euro voor een niet prioritaire IBA en 3.500 euro voor een prioritaire IBA.

Dit betekent dat IBA’s aangekocht en geëxploiteerd door particulieren niet meer subsidieerbaar zijn. Wel kan er eventueel nog een gemeentelijke subsidie worden gegeven. Gemeentebesturen die de aanleg en de exploitatie van IBA’s in eigen beheer of door een intercommunale uitvoeren geven geen subsidie.

Indien de IBA aangekocht, geplaatst en geëxploiteerd wordt door de burger, kan deze een vrijstelling aanvragen voor de bovengemeentelijke saneringsbijdrage. In sommige gemeenten kan er ook een vrijstelling aangevraagd worden voor de gemeentelijke saneringsbijdrage.

IBA’s aangekocht, geplaatst en geëxploiteerd door de gemeente of door intercommunale rioolbeheerders worden vrijgesteld van de bovengemeentelijke saneringsbijdrage, maar de gemeente zal in dat geval dan wel de gemeentelijke saneringsbijdrage aanrekenen. Wanneer de gemeente of rioolbeheerder dus instaat voor de plaatsing en het onderhoud van de IBA kan maximaal evenveel gevraagd worden als het maximum dat de burgers die aangesloten zijn op de riolering betalen.

Aangezien het slib naar een erkend slibverwerkingsbedrijf moet afgevoed worden, kan de prijs voor particulieren oplopen tot 200 euro per ruiming. Voor collectieve ruimingen van het primair slib (in de septische put/voorbezinker of de voorbezinkkamer van de IBA) door gemeentebesturen of intercommunale rioolbeheerders kan de kostprijs per ruiming gehalveerd worden.
De ruimingsfrequentie is afhankelijk van de vuilvracht, het type installatie en de aanwezigheid van een septische put of afzonderlijke voorbezinker. Gemiddeld zal men om de 2,5 jaar moeten ruimen bij installaties zonder septische put of afzonderlijke voorbezinker en om de 5 jaar wanneer een septische put of voorbezinker van min. 3.000 liter aanwezig is.

De keuze van een IBA begint bij de technische mogelijkheden van de inplantingsplaats. Maar ook het influentdebiet en de belasting van het afvalwater spelen een belangrijke rol. Daarnaast zijn er een aantal kwalitatieve en financiële criteria die tot een goede keuze moeten leiden.

In volgorde van belangrijkheid zijn volgende criteria keuzebepalend:
– zuiveringsprestaties
– duurzaamheid van de materialen
– storingsdetectiesysteem
– kostprijs
– vervangbaarheid van de installatie of van onderdelen ervan
– stabiliteit van de installatie
– bijsturingsmogelijkheden in de procesvoering
– onderhoudsbehoefte
– gebruikscomfort
– afwerking van de installatie

De garantie voor een goede werking van de installatie is van primair belang en zal ook de exploitatiekost gunstig beïnvloeden.

Het jaarlijks onderhoud beperkt zich meestal tot:

• Controle van de goede werking van het systeem
• Kleine schoonmaak van de installatie
• Reviseren of vervangen van blower (na 20.000 à 30.000 uren) (indien aanwezig)
• Controle van pomp (indien aanwezig), reviseren of vervangen indien nodig
• Vervangen van de beluchtingsmembranen na 10 jaar (indien aanwezig)
• Voor rietvelden: doorspuiten influentverdeelsysteem (burger zelf zorgt voor tweejaarlijks maaien van rietveld)
• Nazicht van de installatie op:
  corrosieschade;
  lekkage;
  constructiegebreken.
• Meten van de slibvorming en evalueren van de noodzaak tot slibruiming in:
  septische put of voorbezinker;
  voorbezinkkamer;
  beluchtingskamer;
  nabezinkkamer.
• Controle drijflaagvorming
• Controle/vervangen van de mechanische en elektromechanische onderdelen
• Controle /vervangen van de besturingscomponenten, de bedrading en de leidingen
• Controle van het beveiligings- en alarmsysteem
• Controle van de instellingen van looptijden en wachttijden
• Vaststellen waarnemingen:
  geur;
  kleur effluent;
  algemene toestand van de installatie.
• Eventueel bemonstering van het effluent (en influent)
• Aanvullen van het logboek

Het omnium onderhoudscontract biedt de IBA-eigenaar/gebruiker niet alleen de zekerheid dat storingen snel worden verholpen, maar zorgt tevens voor een jaarlijkse controle op de werking van de installatie. De voorwaarde is wel dat de IBA uitgerust is met een performant foutdetectiesysteem zo dat de storingsmeldingen tot bij de hersteldienst geraken. Bovendien moeten in het omnium onderhoudscontract zowel de werkuren als de verplaatsing en de vervangstukken in de installatie of de besturingskast begrepen zijn. Enkel de behuizing valt buiten het onderhoudscontract.

De kostprijs van een omnium onderhoudscontract varieert van 180 euro tot 250 euro per jaar exclusief btw. De kosten van de slibruiming zijn niet inbegrepen. Bij controle wordt wel aangegeven of er al of niet slib moet geruimd worden.