VLARIO te gast in de commissie leefmilieu

Op dinsdag 26 april vond in de Commissie Leefmilieu een hoorzitting plaats over de wateruitdagingen in Vlaanderen.
Lees ook het VERSLAG HOORZITTING.

De Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie hield op dinsdag 26 april 2022 een hoorzitting met VLARIO over de stand van zaken in een aantal actuele dossiers in het waterbeleid van Vlaanderen. VLARIO voorzitter Patrick Willems en directeur Wendy Francken waren te gast in deze commissie.

Professor Patrick Willems herinnerde in zijn bijdrage aan de grote kwetsbaarheid van Vlaanderen voor overstromingen en droogte, en aan de toenemende kans op schade door de effecten van klimaatverandering. Hij benadrukte de nood aan een paradigmashift waarbij water wordt vastgehouden telkens wanneer het kan en enkel nog wordt afgevoerd als het echt moet om overlast te voorkomen. Hierbij werd gewezen op een aantal instrumenten die daaraan kunnen bijdragen, zoals het groenblauwpeil, de infiltratiebonus en de projectoproepen binnen de Blue Deal.

Directeur Wendy Francken heeft in detail de stroomgebiedbeheerplannen en de link met het waterbeheer in een stedelijke omgeving besproken alsook de budgettaire aspecten. Rode draad doorheen deze toelichting was de noodzaak voor efficiënte projecten waarbij de doorlooptijden tot een minimum beperkt worden.

Er is de nood aan een inhaalbeweging inzake investeringen om een betere waterkwaliteit te bereiken en meer aandacht moet geschonken worden aan het broodnodige voor asset management. Ook werd de cruciale rol benadrukt van de lokale besturen om water vast te houden alsook de aanbeveling om geen enkele (koppel)kans onbenut te laten om daaraan bij te dragen in concrete projecten.

Infiltratie hemelwater

In het kader van de Blue Deal is er hard gefocust op de uitbreiding van de hemelwaterplanning richting droogteplanning. Vroeger keek men bij de hemelwaterplanning vooral naar overstromingsbeheersing. Nu wordt er ook naar droogtebeheersing gekeken, naar opslag en hergebruik van regenwater en naar infiltratie. VLARIO wil dat alle gemeenten een hemelwaterplan maken met een droogteplan daarin geïntegreerd, zodat ze een langetermijnvisie hebben. Zo weten gemeenten bij elk nieuw plannings- en bouwproject welke zaken op een doordachte manier moeten worden gerealiseerd.

Nood aan een paradigmashift

Er is echt nood aan een transitie, een paradigmashift van het waterbeheer dat er nog altijd te veel op gericht is om het water af te voeren wanneer het kan en enkel vast te houden wanneer het moet om voldoende water te hebben voor de watervoorziening, naar het water vasthouden wanneer het kan en het enkel af te voeren en op te pompen wanneer het moet. De principes zijn al langer bekend, het is geweten wat er moet gebeuren. Dat wordt al overal en ook bij de beleidsdiensten actief gecommuniceerd, maar het gebeurt nog te weinig om de echte omslag te maken. Een belangrijke zaak hierbij is klimaatadaptatie. Hiervoor moet er veel meer worden ingezet op het opslaan van regenwater, zoals bijvoorbeeld met regenwaterputten, maar ook in de ondergrond. Het beste reservoir is het grondwater. Bewaar uw grootste schat waar het hoort: onder de grond.

Cruciale rol voor de lokale besturen

VLARIO probeert te helpen om lokale besturen minstens op de hoogte te brengen van de problematiek, van de oplossingen en de kansen die ze kunnen grijpen, en van het principe om systematisch water vast te houden wanneer het kan, en alleen af te voeren als het moet om wateroverlast tegen te gaan. Er moet prioriteit worden gegeven aan groenblauwe inrichtingen. Men mag geen kansen onbenut laten telkens als er een openbare ruimte wordt heraangelegd of een nieuwbouwproject op poten gezet.

Groenblauwpeil en regenwaterputmodule

VLARIO probeert steden en gemeenten duidelijk te maken dat dit de uitdagingen zijn en dat daar kansen liggen, maar probeert ook te helpen met een aantal instrumenten. Een half jaar geleden werd het groenblauwpeil geïntroduceerd. Dat is een website die elke burger kan bezoeken en voor haar of zijn perceel kan ingeven hoe het is ingericht, met de aanwezigheid van bomen, groen, verharding, een regenwaterput, de overloop van de regenwaterput, infiltratie, … De bedoeling van dit peil is om burgers te laten beseffen of ze wel of niet goed bezig zijn in hun tuin en om mogelijkheden aan te reiken om beter te doen.

VLARIO heeft de regenwaterputmodule ontwikkeld zodat de burger kan nagaan hoe groot zijn regenwaterput moet zijn. Architecten gaan vaak standaard voor een waterput van 5000 liter omdat de bouwvoorschriften minimaal 5000 liter voorschrijven, terwijl mensen vaak voor grotere volumes kunnen gaan. Berekeningen van de tijdreeks van de neerslag in Ukkel, klimaatprognoses en de droge zomer van 2018 tonen aan dat een gemiddeld gezin best gaat voor een regenwaterput van afgerond 10.000 liter. VLARIO zal die tool in de komende maanden uitbreiden richting het publieke domein zodat ook gemeenten voor kavels, pleinen of straten dit soort berekeningen kunnen maken.

Infiltratiebonus

VLARIO pleit al heel lang voor de infiltratiebonus. De bedoeling is om mensen die meer regenwater vasthouden en laten infiltreren in de eigen tuin, op de een of andere manier daarvoor financieel te belonen. Een CIW-werkgroep heeft onder leiding van VLARIO de haalbaarheid daarvan bekeken. VLARIO heeft een rapport aan CIW en aan de minister overhandigd en hoopt op een financiële incentive voor de burger zodat ook mensen die niet verplicht waren om een regenwaterput en infiltratievoorziening te installeren, worden aangespoord om actie te ondernemen in hun eigen tuin.

Circulair water

Een uitdaging voor de toekomst is het circulair water. In de toekomst zal er meer water moeten worden hergebruikt. De KU Leuven heeft de waterbalans van Vlaanderen opgemaakt en hieruit blijkt o.a. dat er door de gezinnen zeker nog ca. 100 miljoen kubieke liter drinkwater per jaar kan worden bespaard door het optimaal gebruik van regenwater.

Via het regenwater en het afvalwater kunnen burgers inzake waterbeschikbaarheid een belangrijke rol spelen, maar dan zal er meer moeten worden ingezet op het hergebruik van water. Het gaat dan niet alleen over de waterkwantiteit, maar ook over fosfaatrecuperatie en warmterecuperatie. Daar zijn nog flinke inspanning nodig en VLARIO kan hierbij zeker faciliteren. Klimaatverandering zorgt voor meer intense regenval. Daardoor zullen er meer riooloverstorten zijn. Het gaat daarbij over een toename met factor grootteordes 5 tot 10 als er niets gebeurt.

Stroomgebiedbeheerplannen

De rode draad doorheen deze plannen is dat een gebiedsgerichte prioritering nodig is. Het realiseren van de projecten met een maximaal milieurendement dient het uitgangspunt te zijn en ook het principe van de vervuiler/ de veroorzaker betaalt zoals beschreven in de Kaderrichtlijn Water moet de basis zijn. Naar de uitvoering toe moet er gekeken worden naar natuur gebaseerde oplossingen waarbij de omgeving als een deel van de oplossing moet gezien worden. Er zijn maatregelen op verschillende vlakken nodig, niet enkel voor het huishoudelijk afvalwater maar ook de landbouw zal nog een enorme inspanning moeten leveren.

In Vlaanderen ligt er 50.000 kilometer riolering en zijn er 1 miljoen inspectieputten voor een totale waarde van 70 miljard euro, maar van geen enkel net is zo weinig geweten. Gemeenten moeten een inspectieplan opmaken met daarin een aantal mijlpalen. 90 procent van de gemeenten heeft dat al bereikt, de resterende 10 procent zal worden aangemoedigd om de nodige stappen te zetten zodat ook zij zicht krijgen op hun ondergronds patrimonium. Die toestand en de doelstellingen moeten in kaart worden gebracht, de rioolinspecties moeten worden verplicht en daar is een timing aan verbonden. Wat daarbij heel goed helpt, is dat het recht op subsidies daarvan afhankelijk wordt gemaakt. VLARIO is dan ook heel blij dat deze stappen worden gezet zodat er eindelijk een zicht komt op het ondergronds patrimonium

Een ander aandachtspunt van VLARIO is om werk te maken van efficiëntieverhoging en hiervoor heeft VLARIO een nota opgemaakt met voorstellen om de doorlooptijd van projecten in te korten.

Studie besteding gemeentelijke saneringsbijdrage

VLARIO liet recent een studie uitvoeren rond de besteding van de gemeentelijke saneringsbijdrage. Het doel van die studie was het in kaart brengen van de opbrengsten en de kosten en de inkomsten en uitgaven gerelateerd aan het beheer van het afvalwater en het analyseren van de transparantie inzake overheadkosten van de rioolbeheerders. De volgende aanbevelingen ter verbetering van de transparantie in de besteding van de gemeentelijke saneringsbijdrage werden geformuleerd:

Ondersteun de lokale besturen bij het invullen van beleids- en beheerscyclus (BBC) zodat de menselijke fouten er uitgehaald kunnen worden.
Bij de allocatie van de verschillende kostenposten moet duidelijk zijn welke kosten naar welke post gaan.
Start de publieke rapportering vanuit Vlaanderen terug op. Het laatste publieke jaarrapport van de VMM is van 2018.
Versterk de analyse- en controlecapaciteit van de toezichthouder. Daarin kunnen verdere stappen worden gezet naar een uniformisering van de rapportering alsook de daadwerkelijke controle op de naleving van de omzendbrief. De financiële analyse zou best worden gekoppeld aan inhoudelijke inzichten. Het geld wordt effectief besteed aan rioleringen. De link met de beleidsdoelstellingen was niet het onderwerp van de studie, maar dat moet zeker verder deel uitmaken van de taak van de toezichthouder om te zien of effectief de juiste investeringen op de juiste plaats worden gedaan.

Betaalt men genoeg, te veel of te weinig? Er wordt wel degelijk geïnvesteerd door de rioolbeheerders en er wordt wel degelijk aandacht besteed aan het onderhoud van de riolen. Uit de studie kan men niet afleiden of de middelen die er zijn voldoende zijn voor het goed beheer van het bestaande stelsel. Wel weet men dat het niet voldoende is om alle projecten uit te voeren die nodig zijn om uiterlijk tegen eind 2027 de doelstelling uit de Europese kaderrichtlijn Water te halen, namelijk het garanderen van een goede waterkwaliteit. Er zou nog 3,1 miljard euro moeten worden geïnvesteerd in de verdere uitbouw en onderhoud van het rioleringsnet. De rode draad hier is dat men vooral moet inzetten op efficiëntere projectorganisatie en kortere doorlooptijden om de resultaten verder te verbeteren. Zo kan een project dat nu wordt opgestart, nog gerealiseerd worden voor eind 2027.

Samen met haar leden blijft VLARIO belangrijke stappen zetten op vlak van resultaatsgericht en duurzaam waterbeleid.